"İtalya Hükümeti'ndeki İngiliz ve Fransız taraftarı bazı bakanlar sayesinde tartışılmakta olan İtalya'nın Çanakkale taarruzunda İtilâf Devletleri yanında yer alması hususunda İngiltere ve Fransa arasında anlasmazlık olduğu"
Bâb-ı Alî Hariciye Nezâreti Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi Mühimme Kalemi Aded: 70512/1198 Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne Devletli efendim hazretleri
Roma Sefiri Nabi Beyefendi tarafından 16 Ağustos sene 1915 tarihiyle Roma'dan irsâl olunup bu kere vâsıl olan bir tahrîrâtda Mösyö Sonino'nun İngiltere'ye ale'l-umyâ tarafdârlıkdan ibaret olan tavrı İtalya mehâfil-i siyasiyyesinde hoşnutsuzluğa bâdî olmakda bulunduğu tezkâr edildiğinden sonra deniliyor ki: "Bu nâzıra Meclis-i Vükelâ'ya memur olup Fransa ve İngiltere' ye meyl ve meveddeti ile ma‘rûf olan Mösyö Barzilay kaviyyen müzâheret etmekdedir. Bu sebeble endise kesb-i siddet etmekde olup çünkü Salandra Kabinesi'nin bu iki nüfûzlu uzvunun İtalya Hükûmeti'ni, Fransa ve İngiltere'nin istediklerini yapmak, yani Çanakkale taarruzuna istirak ve Fransa'ya asker i‘zâm etmek üzere karar verdirmeye muvaffak olmalarından korkuluyor.
Simdiki halde efkâr-ı umumiye böyle tesebbüsâta açıkdan açığa muhâlifdir. Tesebbüsât-ı mezbûreyi efkâr-ı âmme belki Avusturya'ya karsı ilân edilen ve millî vasfıyla tavsîf olunan harb İtalya Ordusu'na müsaid bir sekilalınca telakkî bi'l-kabul edebilir. Mösyö Sonino ve Mösyö Barzilay İtilâf-ı Müselles devletlerine muâvenet hususundaki tasavvurlarını hâl-i hâzırda müskilât ile mevki‘-i icrâya koyacakları mütâlaasındayım.
Sahne-i harbden gelen haberler pek de emniyet-bahs değildir. Hükûmetin ittihâz eylediği tedâbîr-i sedîdeye rağmen halk mırıldanmaya baslamısdır.
Mecrûhînin adedi günden güne artıyor. İtalya'nın her tarafında mecrûh vardır.
İtalyanlar bi-hasebi'l-mizâc sabırsızdırlar. Eğer yakında Goriçya'nın zabtı yahud Adriyatik Denizi'nde muzafferiyet gibi büyük bir muvaffakiyet ilân olunamazsa hüzâl tebârüz edecekdir. Zaten Valambaroza ve Kamaldoli'de ahîren kısa bir müddet ikâmetim esnasında kendilerine mülâkî olduğum müte‘addid ayân ve mebûsânın kuvâ-yı maneviyyelerinin pek ziyade inhitâta uğramıs olduğunu müsâhede etdim. Bunların muhibbânımdan olan ikisi Salandra Kabinesi'nin bi'l-husus, Mösyö Sonino'nun kûteh-bînâne siyasetlerini şiddetle tenkid etdiler. Bu iki zat Osmanlı-İtalya münasebâtından bahsederken Hariciye nâzırının İngiltere'ye hos görünmek için Devlet-i Aliyye ile kat‘-ı münasebâtı arzu etdiğini söylediler. Nâzır-ı mûmâileyhin der-meyân eyleyebileceği en ciddi bahane Trablusgarb'daki hâl ve mevkidir. Fakat şu vaziyet haricden vukû‘ bulduğu iddia olunan tahrikâtdan ziyade kıt‘a-i mezkûrede teskilât ve tanzimâta memur olanların sû-i idarelerine atfolunmak gerekdir. Bu iki recül-i siyasî Hükûmet-i Osmaniyye ile İtalya arasında kat‘-ı münasebât eylemesine vahîm bir hata nazarıyla bakmakda ve İtalya'nın böyle bir karar üzerine her seyi zâyi‘ edeceğini ifade etmekdedirler.
Haber aldığıma göre İtalya'nın Çanakkale harbine müsâreket-i mutasavveresi hususunda Fransa ile İngiltere arasında ihtilâf-ı efkâr mevcuddur. Fransa, Çanakkale'de bir netice-i müfîdeye dest-res olmak için hiç olmazsa bes yüz bin asker sevki lâzım geldiğini bi'l-iddia Fransa'da tedâfü‘î vaziyeti daha müessir kılmak üzere İtalya'nın Fransa'ya takrîben iki yüz bin kisi göndermesini istiyormus".
Malûmât-ı ânife Baskumandanlık Vekâlet-i Celîlesi'ne de verildi, efendim. Fî 20 Sevval sene 1333 - Fî 18 Ağustos sene 1331 / 31 Ağustos 1915 Hariciye Nâzırı nâmına Umûr-ı Siyasiye Müdür-i Umumîsi Ahmed Resid BOA, DH. EUM. 3. Sb, 8/40
|